Prawidłowa higiena jamy ustnej

Jak powinna wyglądać prawidłowa higiena jamy ustnej?
Jaką szczoteczkę wybrać?
Jakie są techniki szczotkowania zębów?
Jakie są najskuteczniejsze i najczęściej preferowane sposoby szczotkowania?
Czy szczotkowanie tylko zębów jest wystarczające?
Dlaczego należy szczotkować język?
Czym należy czyścić język?
Jak używać „zamiatacza języka”?

Jaka jest rola pasty w szczotkowaniu?
Jaki jest skład past?
Jakiej pasty należy używać?

Jak prawidłowo nitkować zęby?
Czym możemy jeszcze czyścić przestrzenie międzyzębowe?

Dlaczego należy używać płynów do płukania jamy ustnej?
Czym płukać jamę ustną?

Jak powinna wyglądać prawidłowa higiena jamy ustnej?

Codzienna higiena jamu ustnej to odpowiednie dokładne szczotkowanie dwa razy dziennie z odpowiednia pastą do zębów, codzienne nitkowanie zębów oraz stosowanie fluorkowych płynów do płukania.

Jaką szczoteczkę wybrać?

Właściwe szczotkowanie jest najskuteczniejszym sposobem utrzymania higieny jamy ustnej, co pomaga ograniczyć ryzyko powstania próchnicy zębów i chorób przyzębia - głównej przyczyny utraty zębów. Do usuwania płytki bakteryjnej, miękkich nalotów i resztek pokarmowych należy używać właściwej szczoteczki oraz pastę zawierającą fluor.

Szczoteczki mają włosie miękkie i średniej twardości, ustawione w pęczki w kilku rzędach. Rękojeści są albo proste, albo mogą być wygięte w dwóch lub w trzech miejscach. Część pracująca szczoteczki może mieć pęczki włosia ścięte stożkowato lub prosto.

Właściwie rodzaj szczoteczki, głównie pod kątem twardości, powinien zalecać lekarz stomatolog, zależnie od stanu zębów i dziąseł. Jeśli jama ustna jest zdrowa, szczoteczka powinna być średniotwarda, a część pracująca raczej mała, tzn. dla dorosłych około 2,5 cm długości, ale nie większa niż 3 cm i około 1,2 cm szerokości. Wtedy łatwiej można się nią posługiwać i dostać się do każdej powierzchni zęba.

Nie trzeba chyba przypominać, że każdy powinien mieć własną szczoteczkę do zębów, którą trzeba wymieniać co 2-3 miesiące. Nową szczoteczkę należy zdezynfekować, umyć dokładnie w ciepłej wodzie, a następnie zanurzyć na 24 godziny w środku bakteriobójczym, np.: 3% wodzie utlenionej.

Jakie są techniki szczotkowania zębów?

Wyróżniamy następujące metody szczotkowania zębów:
- pionową,
- poziomą,
- metodę roll (obrotowo-wymiatającą),
- metody wibracyjne: Chartersa, Stillmanna oraz Bassa,
- okrężną Fonesa,
- fizjologiczną Smitha,
- szorowania

Jakie są najskuteczniejsze i najczęściej preferowane sposoby szczotkowania?

Metoda roll wskazana jest dla młodzieży i dorosłych ze zdrowym przyzębiem. Jest najmniej szkodliwa ze wszystkich sposobów szczotkowania. Część pracującą szczoteczki należy ułożyć pod kątem 45° do płaszczyzny zębów, na powierzchni przedsionkowej i później językowej, częściowo na dziąśle, częściowo na okolicy przyszyjkowej, możliwie jak najdalej od płaszczyzny zgryzu.

Następnie wykonujemy ruch obrotowo-wymiatający w kierunku od brzegów siecznych. Czynność tę powtarzamy kilka razy na tym samym odcinku, po czym przesuwamy szczoteczkę tak, aby oczyścić cały łuk szczęki a potem żuchwy.

Metodą poziomą czyścimy powierzchnie żujące zębów bocznych. Część pracującą szczoteczki kładziemy wzdłuż długiej osi zębów na powierzchniach żujących zębów bocznych i szczotkujemy tam i z powrotem. Możemy delikatnie wykonywać ruchy obrotowe.

Powierzchnie językowe zębów przednich szczotkujemy metodą pionową. Część pracującą szczoteczki przykładamy pionowo do powierzchni językowych zębów przednich, czyli wzdłuż długich osi zębów i delikatnie wymiatamy resztki pokarmowe.

Czy szczotkowanie tylko zębów jest wystarczające?

Zdecydowanie nie. Szczotkować należy również język. Grzbiet języka jest jednym z głównych siedlisk drobnoustrojów w jamie ustnej i źródłem ich rozsiewania, szczególnie gdy pokryty jest nalotem.

Dzięki metodzie mikroskopii elektronowej skaningowej wykryto, że wypustki brodawek nitkowatych pokrywających grzbiet języka otacza gruba warstwa płytki bakteryjnej. Tym samym uzasadnione jest - obok innych zabiegów higienicznych w jamie ustnej - regularne czyszczenie języka.

Produkowane są już specjalne przyrządy do oczyszczania języka, tzw. skrobaczki. Można to jednak robić szczoteczką do zębów, wykonując 5-6 ruchów od tyłu do przodu grzbietu języka lub użyć powierzchni czyszczącej język umieszczonej na drugiej stronie główki szczoteczki.

Dlaczego należy szczotkować język?

Jak wynika z badań, myjąc zęby a następnie płucząc jamę ustną nie eliminujemy wielu bakterii, które umiejscawiają się właśnie na języku. Czyszczenie języka jest zabiegiem rzadko praktykowanym. A przecież język, integralny narząd jamy ustnej, jest odpowiedzialny za wiele funkcji takich jak: ssanie, żucie, połykanie czy mowę. Na języku występują brodawki pełniące funkcje mechaniczne lub odbiorcy odpowiedzialnego za czucia smaku. Specyficzny rodzaj powierzchni języka sprzyja możliwościom rozwoju bakterii czy grzybów.

Mimo, że język należy do tych części jamy ustnej, gdzie procesy samooczyszczania są stosunkowo duże, to procesy gnilne na jego powierzchni są bardzo częstą przyczyną przykrego zapachu z ust, a codzienna higiena nie przekracza czyszczenia zębów i dziąseł.

Często wygląd powierzchni języka jako części przewodu pokarmowego jest odzwierciedleniem pewnych stanów chorobowych toczących się w organizmie np. ogólnie znane jest pojęcie "język obłożony" sygnał schorzeń układu pokarmowego lub "język malinowy", który zwiastuje płonicę.

Szczególnie dobrze widoczne na języku są zakażenia grzybicze, białawe wykwity, w których dochodzi do wygładzenia i zaczerwienienia języka oraz zaniku brodawek. Zakażenia grzybicze Candida albicans są wymieniane w etiologii takich jednostek chorobowych jak np. "język czarny włochaty" czy "język geograficzny".

Pacjenci z protetycznymi uzupełnieniami uzębienia, z wrodzonymi bądź nabytymi schorzeniami języka szczególnie powinni dbać o higienę jamy ustnej.

Profilaktyka stanów zapalnych języka i jamy ustnej oprócz zabiegów higienicznych powinna uwzględniać także eliminacje miejscowych czynników predysponujących takich jak: ubytki próchnicowe, ostre brzegi wypełnień, nieprawidłowe wypełnienia bądź uzupełnienia protetyczne.

Czym należy czyścić język?

Dentyści od dawna zalecają swoim pacjentom mycie języka szczoteczką lub płukanie jamy ustnej. Nie jest to jednak rozwiązanie idealne albowiem szczotkowanie zwłaszcza tylnej części języka nie jest przyjemne, gdyż powoduje naturalny odruch wymiotny. Poza tym podczas szczotkowania wciskamy resztki jedzenia i bakterie w język zamiast je eliminować. Płukanki tez nie do końca spełniają swoją rolę, gdyż nie penetrują tylnej części języka a ponadto zawierają alkohole, powodujące wysychanie jamy ustnej. Idealnym rozwiązaniem tego problemu są specjalne przyrządy do czyszczenia języka zwane: Tongue Sweepers (lub Tongue Mate). Działanie tych „zamiataczy języka” może mieć dobroczynny wpływ nie tylko na higienę jamy ustnej ale również obniża ryzyko chorób dziąseł a nawet, poprzez eliminację nieświeżego oddechu, ma dobroczynny wpływ na nasze płuca.

Jak używać "zamiatacza języka"?

3 – 4 razy przeciągamy delikatnie po języku od jego tylnej części do przedniej – raz dziennie lub tak jak zaleci nam stomatolog. Im głębiej dotrzemy z Tongue Sweeper’em do tylnej części języka tym zabieg będzie skuteczniejszy.

Szczoteczkę do języka po użyciu należy wypłukać w wodzie i od czasu do czasu dezynfekujemy. Zabieg nie jest zalecany u dzieci poniżej 6 roku życia.

Jaka jest rola pasty w szczotkowaniu?

Pasty do zębów są najbardziej popularnym i powszechnym dodatkiem stosowanym do codziennego szczotkowania zębów. We współczesnej profilaktyce pastom do zębów stawiane są następujące wymagania:

1. Właściwości oczyszczające powierzchnię zębów z osadów i złogów.
2. Zwiększenie odporności zębów na próchnicę.
3. Korzystny wpływ na dziąsła.
4. Przeciwdziałanie lub ograniczenie odkładania miękkich i twardych złogów nazębnych.
5. Brak szkodliwego działania na szkliwo i błonę śluzową jamy ustnej.
6. Odpowiedni smak i zapach.

Jaki jest skład past?

Surowce używane do produkcji past do zębów można podzielić na następujące grupy:

- środki ścierne i polerujące,
- środki powierzchniowo czynne - pieniące,
- zagęstniki (substancje żelujące),
- środki zapobiegające wysychaniu,
- środki smakowo-zapachowe,
- substancje biologicznie czynne,
- środki wybielające,
- fluor

Prawdopodobnie dzięki temu, że większość past na świecie (ok. 90%) zawiera fluor, w wielu krajach nastąpił spadek zachorowalności na próchnicę. Jest to najprostszy i najlepszy sposób na systematyczne i w odpowiedniej dawce dostarczanie fluoru. Każdy, kto myje zęby, ma codziennie kontakt z fluorem. Zawartość czystego fluoru w pastach waha się od 525 do 1450 ppm. Zawartość poniżej 500 ppm nie wykazuje działania przeciw próchnicowego.

Jakiej pasty należy używać?

Dzieci poniżej 5 roku życia powinny używać past zawierających od 500 do 600 ppm fluoru, ponieważ nie potrafią dokładnie płukać i wypluwać. Użycie pasty dla dorosłych zawierającej od 1000 do 1400 ppm fluoru może spowodować połknięcie przez dziecko fluoru. Dlatego czyszczenie zębów przez małe dzieci powinno być nadzorowane przez rodziców, a ilość pasty jednorazowo użytej nie może przekraczać wielkości ziarnka groszku. Opiekunowie muszą także czuwać nad wypluwaniem zawartości jamy ustnej w czasie szczotkowania. Jest to szczególnie ważne wówczas, gdy źródłem fluoru jest także dieta. Nie poleca się stosowania u dzieci past o smakach przypominających słodycze, owoce itp., gdyż zwiększa to prawdopodobieństwo ich połknięcia.

Dzieci powyżej 8 roku życia mogą używać past dla dorosłych z dużą zawartością fluoru.

Oprócz fluoru zawartego w większości past do zębów istnieją pasty o specjalnym przeznaczeniu. Są to pasty skierowane do osób posiadających problemy z krwawiącymi dziąsłami. Pasty takie w swoim składzie posiadają kompleks ziół o działaniu przeciwzapalnym, odkażającym, zmniejszającym krwawienie z dziąseł. Inne pasty skierowane są do pacjentów z nadwrażliwością zębów na ciepłe, czy zimne pokarmy. Blokują one kanaliki zębinowe obnażonych szyjek zębowych, czy startych powierzchni żujących zębów, przez co zmniejszają dolegliwości bólowe.

Niektóre, z kolei, pasty do zębów posiadają właściwości wybielające. Ich codzienne stosowanie może wpłynąć na delikatne rozjaśnienie barwy zębów, jednak nie należy zbytnio ufać tej metodzie wybielania, reklamowanej przez wiele firm reklamujących takie pasty.

Najlepszą radą dla wszystkich pacjentów jest konsultacja u lekarza stomatologa, który indywidualnie zaproponuje odpowiednią pastę do zębów zgodnie z potrzebami.

Jak prawidłowo nitkować zęby?

Bez względu na to, jak znakomitej używa się szczoteczki, jej działanie powinno się koniecznie uzupełnić środkami czyszczącymi powierzchnie międzyzębowe. Najskuteczniejszym z tych środków jest codzienne nitkowanie. Jest to skuteczny sposób na oczyszczanie powierzchni stycznych zębów i przestrzeni międzyzębowych z płytki bakteryjnej i resztek pokarmowych. Nici dentystyczne są woskowane bądź niewoskowane, z fluorem lub bez.

Odwijamy około 35 cm nitki dentystycznej. Zawijamy końce nitki dookoła środkowych palców. Następnie pomiędzy kciukiem jednej ręki i palcem wskazującym drugiej napinamy niewielki fragment nici (około 20 cm), którym będziemy nitkować zęby.

Nitkę delikatnie przeprowadza się ruchami piłującymi przez punkt styku między zębami do przestrzeni międzyzębowej, odpowiednio w dół lub w górę. Po wprowadzeniu wykonuje się ruch pionowy po krzywiznach zęba. Pionowy ruch jest ważny dlatego, aby nie uszkodzić (przeciąć) przyczepu nabłonkowego. Nitki woskowane w mniejszym stopniu grożą skaleczeniem dziąsła i dlatego lepiej nadają się dla początkujących.

Zawsze należy stosować nitkę do czyszczenia przestrzeni między zębami tylnymi. Stosunkowo duże przestrzenie między tymi zębami gromadzą sporo trudnousuwalnych resztek pokarmowych. Dlatego nitkowanie należy stosować w każdej wolnej chwili.

W celu oczyszczenia przestrzeni pod połączonymi zębami mostu, oraz pod sztucznymi zębami (korona, wkład koronowo-korzeniowy) stosujemy: szczoteczki międzyzębowe lub nitkę Super-Floss, którą przeprowadzamy pod koroną lub mostem.

Na początku nitkowania, przez kilka pierwszych dni mogą wystąpić przykre dolegliwości bólowe lub krwawienie dziąseł. Jeśli krwawienie będzie się przedłużało powyżej jednego tygodnia nitkowania, należy skontaktować się ze stomatologiem.

Czym możemy jeszcze czyścić przestrzenie międzyzębowe?

Jeśli mamy problemy z wykonywaniem czynności nitkowania, możemy skorzystać z innego asortymentu do czyszczenia przestrzeni międzyzębowych tj. wykałaczki, irygatory.

Wykałaczki powinny być z miękkiego drewna, zaostrzone na końcu, o trójkątnym przekroju. Należy ich używać ostrożnie. Przeciwwskazaniem jest używanie ich w tych miejscach, gdzie brodawki dziąsłowe wypełniają przestrzenie międzyzębowe.

Dlaczego należy używać płynów do płukania jamy ustnej?

Niedocenioną, choć łatwą metodą higieniczną jest płukanie jamy ustnej. Energiczne płukanie wodą po posiłku prowadzi do usunięcia resztek pokarmowych, zmniejszenia ilości flory bakteryjnej, zobojętnienia kwaśnego środowiska jamy ustnej.

Krótkie płukanie po posiłku usuwa niemal połowę resztek pokarmowych, a dłuższe może nawet spowodować całkowite rozpuszczenie cukru zalegającego w jamie ustnej. Płukanie ust 5 ml wody tuż po szczotkowaniu powoduje powstawanie "aktywnej piany", która ma dodatkowe znaczenie w oczyszczaniu miejsc trudno dostępnych. Wstrzymanie się od jedzenia i picia przez około 2 godziny po tym zabiegu znakomicie poprawia stan higieny w jamie ustnej.

Pomiędzy posiłkami lub szybkiej przekąsce przepłukanie wodą powoduje częściowe usunięcie resztek pokarmowych.

Czym płukać jamę ustną?

Poleca się codzienne korzystanie z płukanek antyseptycznych dostępnych w aptekach, marketach, i innych sklepach ze środkami do codziennej higieny.

Formą płukania są irygacje polegające na stosowaniu środków płuczących pod zwiększonym ciśnieniem. Do irygacji służą specjalne urządzenia, tzw. irygatory wodne. Wytwarzają one podciśnienie w płynie zgromadzonym w odpowiednim zbiorniku. Płyn ten wydostając się przez odpowiednią końcówkę powoduje oczyszczenie przestrzeni międzyzębowych, powierzchni zębów i masaż dziąseł.

Poza wodą do płukanek i irygacji można stosować roztwory środków chemicznych hamujących tworzenie płytki bakteryjnej, solanki, borowiny, roztwory wyciągów z ziół itp. Do najczęściej stosowanych w płukankach należą środki antyseptyczne, takie jak
- chlorheksydyna,
- olejki eteryczne, - triclosan,
- sangwinaryna,
i inne.

Najbardziej popularnym środkiem chemicznym jest chlorheksydyna. Badania wykazały znaczną zdolność wiązania chlorheksydyny przez płytkę bakteryjną, co prowadzi do oddzielenia płytki od powierzchni zęba i zahamowania wzrostu bakterii ją tworzących.

Dzięki specyficznej interakcji między chlorheksydyną a błoną śluzową jamy ustnej preparat dość długo utrzymuje się w jamie ustnej (6-8 godzin po jednorazowej aplikacji), co wpływa na zwiększenie jego działania antybakteryjnego.

Niestety, pewne działania uboczne, takie jak żółtobrązowe przebarwienia wypełnień protetycznych oraz gorzki smak, ograniczają stosowanie czystej chlorheksydyny w codziennej higienie jamy ustnej. Z tego względu jako środek hamujący tworzenie płytki nazębnej stosuje się ją szczególnie:
- u pacjentów po radioterapii w obrębie twarzoczaszki,
- u pacjentów po urazach twarzy, z unieruchomionymi szczękami,
- u chorych na padaczkę cierpiących na przerost dziąseł spowodowany przyjmowaniem leków przeciwpadaczkowych,
- u dzieci upośledzonych psychicznie i ruchowo oraz osób niepełnosprawnych,
- u pacjentów ze szczególnie nasiloną próchnicą, gdy zawodzą inne metody higieniczne.
Oprócz środków antyseptycznych tj. zawierających chlorheksydynę, większość płukanek zawiera fluor, który jest cennym środkiem zapobiegawczym u pacjentów powyżej 6 roku życia z wysokim ryzykiem próchnicy, mieszkających na terenach z niską zawartością fluoru w wodzie.

Nie zaleca się płukanek dzieciom, które biorą tabletki do ssania z fluorem oraz dzieciom małym (poniżej 1 roku życia) ze względu na możliwość połykania płynu.

Ze względu na częstość stosowania płukanek, które zawierają jony fluorkowe zalecne są:
- do codziennego użytku, roztwory 0,05% NaF w ilości 10 ml jednorazowo,
- do użycia jeden raz na dwa tygodnie, roztwory o stężeniu 0,2% NaF (w szczególnych przypadkach raz na tydzień).

Najbardziej wskazane są płukanki do codziennego stosowania, gdyż łatwiej przyzwyczaić się do tej formy profilaktyki i czynność płukania staje się nawykiem.

Wiele gotowych płukanek jako środek stabilizujący zawiera alkohol w stężeniu 4% - 27%. Dla dzieci i osób z suchością jamy ustnej polecane są te z małą zawartością alkoholu, gdyż wyższe stężenia mogą powodować podrażnienia błony śluzowej jamy ustnej.

Niektóre płukanki występują w handlu w postaci koncentratów do sporządzania roztworów, te preparaty mogą być niebezpieczne, dlatego trzeba je chronić przed dziećmi.